Saski Kazimierz Adam (1886–1979), architekt, urbanista, konserwator zabytków architektury. Ur. 18 XII w Rydze, był synem Edwarda Karola i Marii z Pohlów, młodszym bratem Edwarda Józefa (zob.) i Stanisława (zob.), starszym bratem Stefana (zob.).
S. uczył się w miejskim gimnazjum realnym w Rydze. Po przejściu ojca na emeryturę, przeniósł się wraz z rodzicami w r. 1902 do Warszawy i kontynuował naukę w Warszawskiej Szkole Realnej. Strajk szkolny w r. 1905 spowodował, że S. wrócił do Rygi i w tamtejszym gimnazjum realnym zdał w r. 1906 maturę. W l. 1906–13 studiował architekturę na Wydz. Budownictwa Lądowego Szkoły Politechnicznej we Lwowie. W okresie studiów odbywał praktykę zawodową, pracując przy budowie rosyjskiego Banku Państwa (późniejszy Bank Polski) przy ul. Bielańskiej w Warszawie, a także na zlecenie Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce inwentaryzował zabytki architektury na Zamojszczyźnie. Wykonywał również na zlecenie Szkoły Politechnicznej inwentaryzację konserwatorską zabytkowych drewnianych cerkiewek na Podkarpaciu (część z tych inwentaryzacji została opublikowana w pracy „Pamjatniki architektury Ukrainy”, wydanej przez Akadamię Architektury USRR, Kijów 1951). W r. akad. 1912/13 uczęszczał do Architekturschule w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, gdzie za swe prace otrzymał nagrodę im. prof. Fryderyka Schmidta.
Po uzyskaniu w r. 1913 w Szkole Politechnicznej we Lwowie dyplomu inżyniera architekta, S. przeniósł się w sierpniu t. r. do Warszawy. Został projektantem w Biurze Architektoniczno-Budowlanym, prowadzonym przez Kazimierza Skórewicza i Józefa Gałęzowskiego. Pracował m.in. przy budowie gmachu Państwowego Instytutu Higieny przy ul. Chocimskiej 32 w Warszawie, a także w pałacu w Werbowej na Podolu. W początku r. 1915 sporządzał dla Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości (TOnZP) rysunki inwentaryzacyjne zabytkowych obiektów budownictwa. Po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie w sierpniu 1915 brał S. udział w akcji ochrony opuszczonych przez Rosjan gmachów reprezentacyjnych. Od połowy września 1915 do lutego 1917 pracował w Biurze Inwentaryzacji Architektonicznej Urzędu Kuratora Zamku Królewskiego w Warszawie. Część rysunków S-ego została opublikowana w pracy K. Skórewicza „Zamek Królewski w Warszawie” (Kr. 1924). (Wykonane wówczas przez S-ego rysunki stały się cennym materiałem przy rekonstrukcji Zamku po drugiej wojnie światowej.)
W r. 1916 otrzymał S” wraz z Kazimierzem Tołłoczką i Brunonem Zborowskim, wyróżnienie w konkursie na plan odbudowy Kalisza, spalonego przez Niemców w r. 1914. W marcu 1917 został S. zastępcą kierownika Biura Budowlanego Głównego Komitetu Ratunkowego w Lublinie. Poza pracami związanymi z odbudową miast i wsi na terenie okupacji austro-węgierskiej, sporządził plany zagospodarowania przestrzennego zniszczonych wskutek działań wojennych miast: Krasnegostawu, Markuszewa, Piasków Luterskich i Puław. Plan zagospodarowania Puław omówił S. w artykule Planowanie miast w Polsce w okresie powojennym („Architektura i Budownictwo” 1926 nr 5). Wykładał także zagadnienia budowy i regulacji miast na kursach dla urzędników powstającej administracji państwowej, zorganizowanych w r. 1918 w Lublinie.
W r. 1919 S. osiadł w Warszawie. T.r. wraz z Aleksandrem Bojemskim otrzymał II nagrodę w konkursie na rozplanowanie i parcelację terenów należących do Branickich, łącznie z parkiem Frascati w Warszawie. W r. 1920 brał jako ochotnik udział w wojnie polsko-sowieckiej. Do r. 1929 pracował w Min. Robót Publicznych na stanowisku st. referenta, a następnie radcy do spraw regulacji zabudowy miast. Kierował pracami nad usuwaniem zniszczeń wojennych w aglomeracjach miejskich, a równocześnie zajmował się opracowywaniem perspektywicznych planów zagospodarowania przestrzennego miast, m.in. Sandomierza, Nowego Miasta, Kazimierza nad Wisłą, Ożarowa, Nowojelni, Przasnysza (część z tych planów wystawiona była na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Paryżu w r. 1925 oraz reprodukowana w „Architekturze i Budownictwie” 1926 nr 5, 6 i 8). Równocześnie opracowywał krytyczne referaty, dotyczące nadsyłanych do Ministerstwa planów zagospodarowania przestrzennego Warszawy, Łodzi, Krynicy, Zakopanego i osiedli powstających na wybrzeżu morskim. W r. 1923 opracował plan regulacji Włocławka, który opublikował w artykule (opracowanym wspólnie z W. Krapiszewskim i E. Sokołowskim) Rozwój budownictwa miejskiego we Włocławku (1919–1926) („Architektura i Budownictwo” 1926 nr 8 i odb., Włocławek 1926). Wykonał także kilka projektów domów mieszkalnych kolonii urzędniczej na Żoliborzu oraz kolonii Staszica w Warszawie, domu dla profesorów Wolnej Wszechnicy Polskiej przy ul. Grójeckiej i domu dla pracowników Monopolu Tytoniowego w Warszawie, a także domów w Ostrowcu Świętokrzyskim, Skierniewicach i w in. miastach.
W l. 1921–5 S. prowadził wykłady z zakresu konstrukcji budowlanych w Państwowej Szkole Budownictwa w Warszawie, w l. 1921–6 z dziedziny perspektywy malarskiej na Państwowych Kursach Pedagogicznych dla Nauczycieli Rysunku w Warszawie. W r. akad. 1924/5 był starszym asystentem na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. W r. 1927 S. wraz z Marcinem Weinfeldem brał udział w konkursie na rozwiązanie zabudowy placu Saskiego w Warszawie (zakup); praca została opublikowana w „Architekturze i Budownictwie” (1927 nr 3). S. uczestniczył w kilku międzynarodowych kongresach urbanistycznych w Paryżu (1925, 1928), Rzymie (1928) i Berlinie (1932). Od lutego 1929 do maja 1935 był S. kierownikiem Działu Regulacji i Pomiarów Wydz. Technicznego w Zarządzie Miejskim m.st. Warszawy. Brał udział w sporządzaniu ogólnego planu zagospodarowania stolicy, a także opracował przepisy budowlane dla Warszawy. W r. 1930 został powołany na członka Komitetu do Spraw Odnowienia Zamku Królewskiego w Warszawie. W czerwcu 1935 przeszedł na stanowisko naczelnika Działu Zatwierdzeń Wydz. Nadzoru Budowlanego Zarządu Miejskiego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej prowadził S. w jesieni 1939, wraz z innymi pracownikami Wydziału, rejestrację zniszczeń miasta. Przez całą okupację niemiecką (do sierpnia 1944) uczestniczył w prowadzonej przez Wydział akcji zabezpieczania budynków grożących zawaleniem. Po wybuchu powstania warszawskiego, podczas pacyfikacji dzielnicy Ochota, S. wraz z rodziną został 13 VIII 1944 wypędzony z Warszawy. Poprzez obozy na Zieleniaku i w Pruszkowie przedostał się do Radomia, gdzie pracował w Wydz. Technicznym tamtejszego Zarządu Miejskiego.
Wiosną 1945 S. powrócił do Warszawy i od maja t. r. do końca r. 1947 był zastępcą kierownika Pracowni Adaptacji i Rekonstrukcji Zabytków w Biurze Odbudowy Stolicy (BOS); prowadził prace związane z projektowaniem rekonstrukcji ulic Krakowskiego Przedmieścia, Długiej i Miodowej. Od stycznia 1948 do r. 1949 był zatrudniony w Urzędzie Konserwatorskim m.st. Warszawy, gdzie zajmował się przede wszystkim odbudową siedziby urzędu – pałacu Blanka. Od r. 1949 aż do przejścia na emeryturę w r. 1968 pracował S. w Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków (później Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków – ZMiOZ) Min. Kultury i Sztuki na stanowisku kierownika Wydz. Zabytków Architektury i Urbanistyki. W l. 1945–63 opracował projekty odbudowy domów przy ul. Kanonia 10–16, kamienicy przy Rynku Starego Miasta 18, pałacu Prymasowskiego przy ul. Senatorskiej, pałacu Krasińskich, domów mieszkalnych przy ul. Piwnej (róg Piekarskiej), Koziej 3/5, Krakowskim Przedmieściu 19, a także zespołu bloków między Nowym Światem a ul. Kopernika oraz kościoła Bonifratrów przy ul. Bonifraterskiej. Kierował pracami budowlanymi, m.in. odbudową gmachu Hipoteki przy ul. Świerczewskiego (obecnie al. Solidarności). W l. 1963–8 był zastępcą przewodniczącego Głównej Komisji Konserwatorskiej ZMiOZ.
S. opublikował kilkanaście artykułów na tematy związane z zabytkową architekturą i urbanistyką, głównie w „Biuletynie Informacyjnym ZMiOZ” oraz w „Ochronie Zabytków”. Do ważniejszych należą: Usuwanie śladów zniszczeń wojennych z miast i osiedli a ochrona zabytków („Ochrona Zabytków” 1956 nr 1/2), Ochrona zamków („Biul. Informacyjny ZMiOZ” 1960 nr 28), Podstawy prawne i techniczne sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego miast zabytkowych w Polsce (tamże 1961 z. 35) oraz O szkodliwym wpływie wilgoci na budowle („Ochrona Zabytków” 1963 nr 1). W r. 1958 otrzymał nagrodę Min. Kultury i Sztuki za prace w dziedzinie konserwacji zabytków urbanistyki i architektury. Zmarł w Warszawie 22 VI 1979, pochowany został na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (w kwaterze «Parasola», wraz z synem Bohdanem). Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi oraz licznymi odznaczeniami, m.in. Złotą Odznaką Honorową m.st. Warszawy.
W małżeństwie (ślub 6 III 1920) z Marią z Koczanowiczów (ur. 25 III 1886), która w okresie okupacji prowadziła na ul. Lwowskiej w Warszawie sklep z ciastkami, będący skrzynką kontaktową «Parasola», miał S. dwóch synów: Józefa (zob.) oraz Bohdana, pseud.: Bohun, Karakuł, żołnierza «Parasola», który zginął w powstaniu warszawskim 1944 r.

Album Inżynierów, I cz. 3 s. 146 (fot.); – Architekt Kazimierz Saski (1886–1979), „Ochrona Zabytków” 1979 nr 3 s. 252–3; Konarski K., Nasza szkoła, W. 1932; Odbudowa Warszawy w l. 1944–1948, W. 1977 I–II; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Stachiewicz P., „Parasol”, Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, W. 1991 (fot. nr 13, fot. żony nr 12, fot. syna Bohdana nr 132); – Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, W. 1974 I (relacja żony Marii); – „Głos Prawdy” 1929 nr 33 s. 10; „Życie Warszawy” 1979 nr 94, 99, 100, 110, 113 (nekrologi); – AP w W.: rkp. 55, Akta Biura Odbudowy Stolicy, teczka nr 1573; Min. Kultury i Sztuki: Teczka akt personalnych nr 301; – Informacje ustne i materiały w posiadaniu synowej, Anny Saskiej z W.
Stanisław Konarski